Beş Büyük Faktör Kişilik Kuramı

by Psikolog Mikail Yayan · 5 Mayıs 2022

İçerik Tablosu

Kısaca Beş Büyük Faktör Kişilik Kuramı

Beş faktör kişilik kuramı psikolojinin akademi camiasında en çok kullanılan ve kabul edilmiş kişilik modellerinden biridir.

Beş faktör kişilik kuramı şu kişilik özelliklerini içerir: deneyime açıklık, sorumluluk, dışadönüklük, uyumluluk, ve nevrotiklik.

Bu beş kişilik özelliklerinden her birinin kişide ne derecede az ya da çok olduğu önemli bilgiler verir.

İsterseniz tarafımızca hazırlanmış olan beş büyük faktör kişilik testini buradan çözebilirsiniz.

Beş Büyük Faktör Kişilik Kuramının Geçmişi

Beş büyük faktör kişilik kuramı pek çok bağımsız araştırmacıların katılarının bir sonucudur. Geçmişte Gordon Allport ve Henry Odbert yaklaşık 4500 civarı kişilik özellikleri sıraladılar. Bu çalışma diğer psikologların temel kişilik özelliklerini araştırmalarına temel hazırladı.

1940’lı yıllarda Cattell ve çalışma arkadaşları faktör analizi kullanarak Allport’un sıraladığı kişilik özelliklerini 16’ya daralttı. Ancak ayriyeten başka psikologlar da Cattell’in sıraladığı 16 kişilik özelliğini 5 kişilik özelliğine kadar daralttılar.

Beş Büyük Kişilik Özellikleri

Deneyime Açıklık

Deneyime açıklık kişinin yeni şeyler denemeyi, hayali ve entelektüel aktivitelere gerçekleştirme istekliliğiyle ilgilidir. Yeni şeyler öğrenmeyi seven ve yeni deneyimler tecrübe etmekten hoşlanan insanlar genelde deneyime açıklık kişilik özelliğinden yüksek skor alırlar. Ayriyeten deneyime açıklık özelliği içgörülü olmak, yaratıcı olmak, hayata ve insanlara yönelik meraklı olmak, maceracı olmak ve pek çok ilgi alanlarına sahip olmak gibi özellikleri de içerir.

Öte yandan deneyime açıklık kişilik özelliği düşük olan insanlar gelenekçi olmak, yeni şeylerden hoşlanmamak, yeni fikirlere direnmek, ve soyut kavramlardan hoşlanmamak gibi özelliklere sahiptirler. Rutini tercih ederler ve yaratıcılıktan ziyade pratiktirler.

Sorumluluk

Sorumluluk kişilik özelliğinin yüksek seviyede olması düşüncelilik, iyi dürtü kontrolü ve hedef odaklı davranışları içerir. Bu insanlar düzenli olmaya ve detaylara yönelik dikkatli olmaya meyillidirler. İleriyi düşünürler ve davranışlarının başkalarının asıl etkileyeceğini hesaba katarlar.

Sorumluluk özelliğinin düşük olması da yapı ve programları sevmemek, ödünç alınan eşyaları geri vermemek, eşyaları ait olduğu yere koymamak, önemli işleri geciktirmek, önemli görevleri tamamlayamamak gibi özellikleri içerir.

Dışadönüklük

Dışadönüklük uyarılabilirlik, sosyallik, konuşkanlık, kararlılık, ve yüksek düzeyde duygusal dışavurumculuğu içerir. Dışadönüklük kişilik özelliği yüksek olan insanlar girişkendirler ve sosyal durumlardan enerji kazanırlar. İnsanların etrafında olmak bu insanları daha enerjik ve heyecanlı hale getirir. Bu insanlar ayrıca dikkatlerin üzerlerine çekilmesinden hoşlanırlar, sohbet başlatmayı severler, yeni insanlarla tanışmaktan hoşlanırlar, geniş sosyal çevreleri vardır, yeni arkadaş yapmak kolay gelir ve düşünmeden önce konuşmaya meyillidirler.

Dışadönüklük kişilik özelliği düşük olan insanlar (yani içedönüklük) daha sessizdirler ve sosyal durumlara harcayacak daha az enerjileri vardır. Sosyal durumlar bu insanlar için yorucu olabilirler ve tekrar enerjilerinin gelebilmesi için sessizliğe ve yalnızlığa ihtiyaç duyarlar. Bu insanlar ayrıca sohbet başlatmakta zorlanırlar, hoşbeşten hoşlanmazlar, konuşmadan önce dikkatlice düşünürler ve ilgi odağı olmayı sevmezler.

Uyumluluk

Uyumluluk kişilik özelliği güven, diğergamlık, kibarlık, şefkat ve diğer prososyal davranışları içerir. Uyumluluk özelliği yüksek olan insanlar başkalarıyla daha işbirlikçi olmaya meyillidirler. Bu insanlar başka insanlara karşı daha çok ilgileri vardır, başkalarını umursarlar, başkaları için empati hissederler, ve yardıma ihtiyacı olan insanlara yardım ederler.

Öte yandan uyumluluk kişilik özelliği düşük olan insanlarsa başkalarına daha az ilgi duyarlar, başkalarının nasıl hissettiğini çok da umursamazlar, başkalarının problemlerine ilgi duymazlar ve istediklerini almak için manipülatif olabilirler.

Nevrotiklik

Nevrotiklik özelliği üzgünlük, karamsarlık ve duygusal istikrarsızlığı durumlarını içerir. Nevrotiklik özelliği yüksek olan insanlar sık değişen ruh hallerini ve kaygı, asabiyet ve hüzün duygularını daha çok yaşamaya meyillidirler. Pek çok şey hakkında kaygılanabilirler ve kolayca sinirlenebilirler.

Nevrotiklik özelliği düşük olan insanlarsa duygusal olarak daha istikrarlıdırlar, stresle iyi başa çıkabilirler, daha az üzgün ve depresif hissederler, çok kaygılanmazlar ve genelde rahattırlar.