Diyatez – Stres Modeli: Psikolojik Bozukluklar Hangi Faktörlere Göre Ortaya Çıkar?
İçerik Tablosu
Diyatez Stres Modeli Nedir?
Diyatez stres modeli, psikolojik rahatsızlıkların doğuştan gelen yatkınlıkların ve stresin birleşimiyle ortaya çıktığını öne sürer. Dolayısıyla bu model, yatkınlığı olup sağlıklı ortamda yaşayan insanların ve yatkınlığı olmayıp stresli ortamlarda yaşayan insanların neden bazı bozuklukları deneyimlemediğine genel bir açıklama sunar.
Diyatez Stres Modelinin Geçmişi
Her ne kadar kökenleri daha erken zamanlara dayansa da modelin geçmişinin 1950’li yıllara dayandığını söylemek mümkündür. Model ilk başta şizofreniyi ve sonrasında depresyonu açıklamak için kullanılmıştır. Depresyonu anlamak için bu modeli kullanan araştırmacılar depresyonun gelişimi için stres faktörünün daha ağır bastığını düşünmektedirler. Bu model yakın geçmişte yeme bozuklukları, anksiyete ve diğer psikolojik rahatsızlıkları anlamak için de kullanılmıştır.
Diyatez
Yunanca bir kelime olan diyatez yatkınlık ve zafiyet anlamlarına gelir. Diyatez genetik faktörleri ifade ettiği gibi erken yaşam deneyimlerini ve travmalarını, durumsal faktörleri (düşük sosyoekonomik düzey gibi) ve bazı kişilik özelliklerini (yüksek düzeyde nevrotizm gibi) de ifade eder.
Stres
Günlük yaşantı, travma, önemli olaylar ve pek çok farklı faktörler stres düzeyini etkileyebilir. Bahsedilen stres düzeyi sadece tek seferlik büyük olaylardan değil küçük ama sürekli gerçekleşen deneyimlerle de artabilir. Ayrıca diyatez faktörlerinin de stres düzeyini arttırabileceğini belirtmekte fayda var. Mesela kişinin ebeveyninin psikolojik bir rahatsızlığa sahip olduğunu bilmesi bir diyatez faktörüdür. Kişinin bunun farkında olması veya bu durumla ilgili yaşadıkları stres düzeyini arttırabilir.
Diyatez – Stres Modeli
Koruyucu Faktörler
Her ne kadar diyatez ve stres kişiyi psikolojik bozukluklara karşı daha savunmasız kılsa da öte yandan koruyucu faktörler kişinin psikolojik bozukluklara karşı olan savunmasızlığını azaltır. Koruyucu faktörler hem yatkınlık hem strese sahip olan insanların neden bazı bozuklukları geliştirmediğine yönelik açıklama sunar. Güvenli bağlanma, pozitif ilişkiler, öz farkındalık, terapiye gidiyor olmak ve dışadönüklük gibi bazı kişilik özellikleri koruyucu faktörlere örnek olarak verilebilir.
Sonuç
Bu modele göre yatkınlık ve stres kişinin psikolojik bozukluk deneyimleme ihtimalini arttırır. Öte yandan koruyucu faktörler yatkınlık ve stresin etkisini azaltır. Bu model bazı insanların neden belli psikolojik bozuklukları deneyimleyip bazılarının deneyimlemediğine yönelik genel bir açıklamada bulunur.
Kaynakça
https://www.simplypsychology.org/diathesis-stress-model.html
https://www.verywellmind.com/what-is-the-diathesis-stress-model-6454943
