Savunma Mekanizmaları: Tanımı ve İlkel-Olgun Savunma Mekanizmaları

Savunma Mekanizmaları Nedir?

İnsanların kabul edilemez düşünce ve duygular karşısında ortaya çıkabilecek kaygıya karşı korunmak için bilinçdışında kullandıkları psikolojik stratejilere savunma mekanizmaları denir. Her ne kadar savunma mekanizmaları doğal ve işlevsel olsa da aşırı kullanımı problemlere yol açar.

Savunma mekanizmaları Sigmund Freud ve kızı Anna Freud’un çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. Freud’un fikirleri deneysel olarak doğrulanması imkansıza yakın olduğu için daha az tercih ediliyor olsa da, bazı fikirleri hala ayaktadır ve savunma mekanizmaları da bunlardan biridir.

Savunma mekanizmaları olgunluklarına göre değişkenlik gösterirler. Bir savunma mekanizması ne kadar gerçekliği çarpıtıyorsa o kadar ilkeldir. İlkel savunma mekanizmalarının işlevselliği uzun vadede düşüktür. Ancak bu tür savunma mekanizmaları kısa vadede etkili olduklarından özellikle çocuklar olmak üzere pek çok insan tarafından kullanılır.

Savunma Mekanizmaları (İlkelden Olgunluğa Göre Sıralanmıştır)

İnkar Etmek

Bu savunma mekanizması genelde kişinin içinde bulunduğu durum kabul edilmesi çok zor olduğunda kullanılır. Bu savunma mekanizmasında kişi acı verici bir olayı, düşünceyi veya duyguyu sanki yokmuş gibi inkar eder. Örnek olarak uyuşturucu veya alkol bağımlılığı olan insanlar sıklıkla bu bağımlılık problemlerini inkar ederler.

Gerileme

Bu savunma mekanizmasında kişi çocukluk gibi erken gelişimsel dönemdeki davranış örüntülerini gerilerler. Bu savunma mekanizması Anna Freud tarafından ortaya konmuştur. Mesela örnek olarak korku, kızgınlık ve cinsel dürtülere boğulmuş bir ergen birey yatağını ıslatmak gibi çocuksu davranışlara gerileyebilir.

Kopma

Kopma savunma mekanizmasında kişi bulunduğu zamandan ve olduğu kişiden kopar ve bunun yerine kendilerinin bir başka temsiliyle devam ederler. Kopma durumu ayrıca kişinin stresli veya travmatik bir olay karşısında sanki olay gerçekleşmiyormuş gibi hissetmesiyle de gerçekleşebilir. Bu mekanizmayla kişi kendini aşırı stresten korumaya çalışır.

Bölmeleme (Compartmentalization)

Bu savunma mekanizmasında kişi çelişkiden kaçınmak için birbirleriyle çelişen düşünceleri, duyguları veya tecrübeleri zihinsel olarak ayırır. Bu rahatsız edici durum aynı zamanda bilişsel uyumsuzluk olarak da bilinir. Buna örnek olarak gelir vergisi beyannamesiyle ilgili hile yapan ancak iş ilişkilerinde güvenilir olan dürüst bir insan verilebilir. Bu iki değer sistemi birbirlerinden ayrı tutularak kişi kendi kendine bu riyakarlığın farkındalığından kurtulur.

Yansıtma

Yansıtma savunma mekanizmasında kişi duygu ve düşüncelerini, sanki kendi duygu ve düşünceleri değil de başka birininmiş gibi yansıtır. Yansıtma savunma mekanizması özellikle de kişinin bu düşüncelerini ifade etmesi kabul edilemez hissetmesi sonucunda gerçekleşir. Yansıtma, kişinin davranışlarının ve düşüncelerinin sorumluluğunu almaktan alıkoyduğu için zararlı olabilir. Bir tartışma esnasında agresifleşen bir kişinin karşı tarafı agresif olmakla suçlaması yansıtmaya örnek olarak verilebilir.

Karşıt Tepki Oluşturma

Bu savunma mekanizmasında kişi farketmeden istenmeyen veya kaygı uyandıran bir dürtüyü tam tersine çevirir. Aslında içten içe hoşlandığı için ve bu romantik duyguları kabul edemediği için kız çocuğuna sataşan bir erkek çocuk örnek verilebilir.

Bastırma

Kabul edilemez düşünce, duygu ve dürtüleri farkında olmadan engellemeye bastırma denilir. Bastırma farkedilmeden yapıldığı için kişinin bu hususta kontrolü çok azdır. Kişinin farkında olmadan çok acı verici bir anıyı bastırması örnek olarak verilebilir.

Yer Değiştirme

Kişinin başka bir kişi hakkında olan duygularını, düşüncelerini ve dürtülerini, kabul edilemez olduğu için o kişiden başka bir kişiye yönlendirmesine yer değiştirme denilir. İşte patronuna çok sinirlenen ancak kovulma korkusuyla bunu ifade edemeyen bir kişinin eve gelip eşiyle tartışma başlatması örnek olarak verilebilir.

Düşünselleştirme

Bu savunma mekanizmasında kişi tüm duygularını devre dışı bırakır ve olaya sadece rasyonel bakış açısıyla bakar. Acı verici duygularla başa çıkmak yerine kişi düşünselleştirme savunma mekanizmasını kullanarak kendini dürtü, olay veya düşünceden uzaklaştırabilir. Tecavüze uğrayan bir kadının diğer tecavüzcülerin psikolojileri hakkında araştırmalar yapması ve kendini savunmak için dersler alması örnek olarak verilebilir (Tecavüz sonucu ortaya çıkan duygusal sorunlarından kopup bu tür eylemlere yönelmesinden dolayı).

Rasyonelleştirme

Kabul edilemez bir düşünce veya duyguyu, gerçeklerden kaçınmak için, kendince rasyonel bir tavırla açıklamaya rasyonelleştirme denir. Gerçekten hoşlandığı bir erkekle çıkan bir kadının görünürde bir sebep olmaksızın terkedilmesi sonucunda kadının durumu tekrar kafasında hayal edip “zaten eziğin teki olduğunu anlamıştım” gibi düşünmesi rasyonelleştirmeye örnek olarak verilebilir.

Yap-Boz

Yap-boz savunma mekanizmasında kişi önceden gerçekleşen düşünce ve davranışı geri almaya veya iptal etmeye çalışır. Kişinin kendisi için önemli olan birisine farketmeden hakaret ettiğini farketmesi sonucunda kişinin uzun bir süre boyunca incittiği kişinin güzelliği ve zekasını övmesi örnek verilebilir. Sonradan yapılan davranışın önceden yapılan davranışı dengeleyeceği umulur.

Süblimasyon

Kişinin kabul edilemez hissettiği dürtü, duygu ve düşüncelerini özellikle toplum tarafından daha onaylanabilir bir aktiviteye kanalize etmesi durumuna süblimasyon denir. Mesela eyleme geçirmek istemediği cinsel dürtüleri olan birisi bunun yerine çok sıkı bir şekilde egzersiz yapabilir. Bu durumda kişi kendisi için endişe kaynağı olan bir dürtüden gelen enerjiyi tamamen yitirmek yerine en azından toplum tarafından daha kabul edilebilir ve üretken bir aktiviteye aktarmış olur. Süblimasyon ayriyeten mizah ve fantezi yollarıyla da yapılabilir. Mizah bir savunma mekanizması olarak kullanıldığında kabul edilemez dürtü ve düşünceler şaka olarak kullanılabilir. Fantezide ise kişi kabul edilemez isteklerden gelen enerjiyi hayal gücüne aktarabilir.

Ödünleme

Bu savunma mekanizmasında kişi hayatında başarısız olduğu bir alanı telafi etmek için başka bir alana fazladan odaklanır ve çok başarılı olur. Kısa olduğu için kendini güvensiz hisseden bir kişinin çok güçlü olmak için çalışması örnek olarak verilebilir.

Kaynaklar

http://changingminds.org/explanations/behaviors/coping/intellectualization.htm

http://changingminds.org/explanations/behaviors/coping/undoing.htm

http://changingminds.org/explanations/behaviors/coping/compensation.htm

https://link.springer.com/referenceworkentry/10.1007%2F978-3-319-24612-3_1430

https://www.verywellmind.com/reaction-formation-is-5190404

https://www.medicalnewstoday.com/articles/defense-mechanisms#related-conditions

https://psychcentral.com/lib/15-common-defense-mechanisms#Less-Primitive,-More-Mature-Defense-Mechanisms

https://dictionary.apa.org/compartmentalization

https://www.verywellmind.com/defense-mechanisms-2795960

Defense Mechanisms In Psychology Explained (+ Examples)