Sosyal Medya ve Olumsuz Beden Algısı: Sosyal Medyanın Beden Algısı, Yeme Bozuklukları, Zayıflama ve Estetik Ameliyatlarla İlişkisi
İçerik Tablosu
Ülkemizde Sosyal Medya
Türkiye en çok kullanıcıya sahip ülkeler sıralamasında Instagram için altıncı, Twitter için yedinci ve TikTok için dokuzuncu sırada yer almaktadır. Hem kendi deneyimlerimizden, hem de istatistiklerden sosyal medyanın ülkemizde çok yaygın olduğunu görmek mümkündür.
Sosyal medya kullanımının yaygınlığı ve kullanım süresinin uzunluğu, psikolojimiz üzerinde olan etkilerini araştırmayı daha önemli kılmaktadır. Sosyal medya ve psikoloji popüler bir araştırma alanıdır. Araştırmalarda ele alınan önemli konulardan biri de beden algısıdır.
Sosyal Medyanın ve Olumsuz Beden Algısı İlişkisi
Sosyal medyanın beden algısı üzerinde olumsuz etkileri olduğunu ileri süren pek çok araştırma mevcuttur. Sosyal medyanın anlık beden algısı üzerindeki etkilerini inceleyen bir araştırma (Stieger ve ark., 2022) sosyal medya kullanımının insanların anlık beden algı memnuniyetini düşürdüğünü buldu. İlginç bir şekilde tanıdıkları insanların (aile üyeleri ve arkadaş gibi) gönderilerine maruz kalmak, tanımadıkları insanların (influencer ve ünlüler gibi) gönderilerine maruz kalmaya kıyasla katılımcıları iki kat daha fazla olumsuz etkiledi.
Olumsuz bir beden algısına sahip olmak çeşitli sorunlara sebep olabilir. Yeme bozukluklarına meyilli bir insan için sosyal medya gönderileri tetikleyici rol oynayabilir. Yapılan bir araştırma (Rounsefell ve ark., 2020) sosyal medya kullanımının olumsuz beden algısı, diyet yapma ve aşırı yeme davranışlarıyla ilişkili olduğunu buldu.
Ayrıca sosyal medya kullanımının duygudurumuyla da ilişkisi olabilir. Sosyal medya kullanımını harcanılan zaman, aktivite, yatırım ve bağımlılık eksenleriyle inceleyen bir araştırma (Keles ve ark., 2020) dört ekseninde depresyon ve kaygıyla ilişkisi olduğunu buldu. Her ne kadar sosyal medya kullanımı olumsuz duygudurumuyla ilişkili bulunsada sosyal medya kullanımının duygudurumuna etkisinden çok duygudurumunun sosyal medya kullanımına etkisi söz konusu olabilir.
Pasif sosyal medya kullanımını (yani sosyal medyayı sadece karşına çıkan gönderilere bakarak kullanmak) ele alan bir araştırma (Aalbers ve ark., 2019) pasif sosyal medya kullanımının depresyonla ilişkili olduğunu buldu. Araştırmada yorgunluk ve yalnızlık pasif sosyal medya kullanımını tahmin ederken pasif sosyal medya kullanımı depresyon veya stresi tahmin etmedi. Dolayısıyla depresif şikayetleri olan insanlar daha çok sosyal medyada zaman harcayarak olumsuz beden algısı geliştirmeye meyilli olabilirler.
Sosyal medya kullanımı ayrıca estetik uygulamalarla da ilişkilidir. 18-29 yaş aralığındaki kadın katılımcılarla yapılan bir araştırmada (Walker ve ark., 2021) katılımcılara yüz estetiği yaptıran kadınların fotoğrafları gösterildi. Yüz estetiği yaptıran kadınların fotoğraflarını gördükten genel olarak katılımcıların estetik işlem yaptırma isteği arttı. Ancak özellikle sosyal medya kullanımı sık olan, takip ettiği hesap sayısı daha çok olan ve kendi görünümüyle memnun olmayan kadınların estetik işlem yaptırma konusunda istekleri daha çok arttı.
Sosyal Medya Beden Algısını Nasıl Etkiler?
Farketmeden Mukayese Etmek
Sosyal medya kullanan bir insan sıklıkla “ideal” vücut tiplerini içeren gönderilere maruz kalmaktadır. İnsanlar farketmeden kafalarında oluşan bu ideal vücut tipleriyle kendi vücutlarını karşılaştırabilirler ve nihayetinde kötü hissedebilirler. İşin daha kötü yanı gerçekçi bile olmayan bu mukayeseleri yaptığımızın farkında bile olmayız.
Yapılan bir araştırma (Fardouly ve Vartanian, 2015) Facebook kullanımı ve beden algısına yönelik kaygılanmanın ilişkili olduğunu ve bu ilişkide görünüme ilişkin mukayesede bulunmanın aracı rolü olduğunu bulmuştur.
Daha yakın bir zamanda yapılan başka bir araştırma da (Jiotsa ve ark., 2021) önceki araştırmanın sonuçlarını destekleyen nitelikte sonuçlar bulmuştur. Katılımcıların büyük bir çoğunluğunun Facebook ve Instagram kullanıcılarından oluştuğu bu araştırmada da benzer şekilde kendini başkalarıyla kıyaslamanın olumsuz beden algısıyla ilişkili olduğu bulundu.
Dahası halihazırda bedenlerine yönelik memnuniyetsizleri olan insanların kendilerini karşılaştırmaya daha çok meyilli olduğu da ortaya çıktı. Dolayısıyla olumsuz beden algısının karşılaştırma davranışını arttırdığı ve karşılaştırma davranışının olumsuz beden algısını arttırdığı bir kısır döngü söz konusu olabilir.
Sonuç olarak insanların bedenlerini başkalarının sözde ideal bedenleriyle karşılaştırmasının olumsuz beden algısıyla ilişkili olduğunu söylemek mümkündür.
Filtreli Fotoğraflar
Sosyal medyada görülen bir fotoğrafın filtreli veya başka bir şekilde düzenlenmiş olma ihtimali yüksektir. Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre kullanıcıların en az üçte ikisi fotoğraf paylaşmadan önce fotoğraflarını bir şekilde düzenliyorlar.
Kullanıcılar fotoğraflarını düzenleyerek kendilerini estetik anlamda olabildiğince en iyi halleriyle paylaşıyorlar. Hal böyle olunca hem çıta yükselmiş oluyor hem de insanlar aslında gerçekçi olmayan düzenlenmiş fotoğrafları kendileri için ideal konuma yerleştiriyorlar.
Yapılan bir araştırmaya (Vandenbosch, 2022) göre selfie çekmek ve düzenlemek olumsuz beden algısıyla ilişkili bulundu. Fotoğrafları düzenlerken kişinin sözde kusurlarıyla meşgul olması ve bunları kapatmaya çalışması bu olumsuz etki üzerinde rol oynuyor olabilir. Ancak bu araştırmaya göre çekilen selfieleri paylaşmak olumsuz bir etkiye sebep olmuyor.
Ergen kızlarla yapılan bir araştırma (Kleemans ve ark., 2018) düzenlenmiş instagram fotoğraflarına maruz kalmanın beden algısını olumsuzlaştırdığı ortaya çıktı. Özellikle kendini karşılaştırmaya meyilli katılımcılarda bu etki daha fazla görüldü.
Fitspo ve Thinspo
Bu kelimeler fit, thin (ince) ve inspiration (ilham) kelimelerinin birleşiminden türemiştir. Bu tabirler sosyal medya kullanıcılarının fit veya zayıf olmaya yönelik resim paylaşmalarını ve diğerlerini de cesaretlendirmelerini ifade eder. Bu tür içerikler sosyal medyada sıklıkla paylaşılmaktadır ve bazı insanlar kendilerini maruz kaldıkları fotoğraflardaki gibi fit veya zayıf olmak zorunda hissedebilirler.
Yapılan bir araştırma (Cohen ve ark., 2017) Facebook ve Instagram platformlarında görünüm odaklı içerikleri daha çok takip eden katılımcıların daha zayıflamaya yönelik olduklarını buldu. Öte yandan bu platformlarda daha nötr içerikleri takip etmek olumsuz beden algısıyla ilişkili bulunmadı.
Fit olmak sağlık için yararlı olsa da burada fit olma çabasının kaynağı önemlidir. Eğer kişi sağlıklı olmak için fit olmak istiyorsa bu muhtemelen olumlu ve yararlı bir istektir. Ancak kişi olumsuz beden algısının etkisiyle fit olmaya çalışıyorsa, yani halihazırda kendi bedenini estetik anlamda kabul edilemez bulduğu için fit olmaya çalışıyorsa bu bambaşka bir durumdur. Hatta belki kişi bu motivasyonla hareket ederek kendince bedeninin kusurlu olduğu görüşünü güçlendiriyor olabilir.
Hangi Sosyal Medya Platformları Olumsuz Beden Algısıyla Daha İlişkili?
Genel olarak görsel odaklı sosyal medya platformlarının olumsuz beden algısıyla daha ilişkili olduğunu söylemek mümkündür. Yapılan bir araştırmaya (Vandenbosch ve ark., 2022) göre Instagram ve Snapchat, Facebook’a kıyasla olumsuz beden algısıyla daha ilişkilidir. Başka bir araştırma (Lewallen ve Behm-Morawitz, 2016) Pinterest’te fitness temalı içerikleri daha çok takip eden katılımcıların kilo vermeye yönelik aşırı davranışlarda bulunmaya daha meyilli oldukları ortaya çıktı.
Kaynakça
https://www.insider.com/guides/health/mental-health/how-social-media-affects-body-image
https://moeatingdisorders.org/content/effects-social-media-body-image-and-eating-disorders
https://www.statista.com/statistics/578364/countries-with-most-instagram-users/
https://www.statista.com/statistics/1299807/number-of-monthly-unique-tiktok-users/
https://www.statista.com/statistics/242606/number-of-active-twitter-users-in-selected-countries/
Aalbers, G., McNally, R. J., Heeren, A., de Wit, S., & Fried, E. I. (2019). Social media and depression symptoms: A network perspective. Journal of Experimental Psychology: General, 148(8), 1454–1462. https://doi.org/10.1037/xge0000528
Cohen, R., Newton-John, T., & Slater, A. (2017). The relationship between Facebook and Instagram appearance-focused activities and body image concerns in young women. Body image, 23, 183-187.
Fardouly, J., & Vartanian, L. R. (2015). Negative comparisons about one’s appearance mediate the relationship between Facebook usage and body image concerns. Body image, 12, 82-88.
Jiotsa, B., Naccache, B., Duval, M., Rocher, B., & Grall-Bronnec, M. (2021). Social media use and body image disorders: Association between frequency of comparing one’s own physical appearance to that of people being followed on social media and body dissatisfaction and drive for thinness. International journal of environmental research and public health, 18(6), 2880.
Keles, B., McCrae, N., & Grealish, A. (2020). A systematic review: the influence of social media on depression, anxiety and psychological distress in adolescents. International Journal of Adolescence and Youth, 25(1), 79-93.
Kleemans, M., Daalmans, S., Carbaat, I., & Anschütz, D. (2018). Picture perfect: The direct effect of manipulated Instagram photos on body image in adolescent girls. Media Psychology, 21(1), 93-110.
Lewallen, J., & Behm-Morawitz, E. (2016). Pinterest or thinterest?: Social comparison and body image on social media. Social media+ society, 2(1), 2056305116640559.
Rounsefell, K., Gibson, S., McLean, S., Blair, M., Molenaar, A., Brennan, L., … & McCaffrey, T. A. (2020). Social media, body image and food choices in healthy young adults: A mixed methods systematic review. Nutrition & Dietetics, 77(1), 19-40.
Stieger, S., Graf, H. M., Riegler, S. P., Biebl, S., & Swami, V. (2022). Engagement with social media content results in lower appearance satisfaction: An experience sampling study using a wrist-worn wearable and a physical analogue scale. Body Image, 43, 232-243.
Vandenbosch, L., Fardouly, J., & Tiggemann, M. (2022). Social media and body image: Recent trends and future directions. Current opinion in psychology, 45, 101289.
Walker, C. E., Krumhuber, E. G., Dayan, S., & Furnham, A. (2021). Effects of social media use on desire for cosmetic surgery among young women. Current Psychology, 40, 3355-3364.
